هنر حصیر بافی

حصیربافی یکی از صنایع‌دستی و هنرهای زیبایی می‌باشد که از زمان‌های دور تا به امروز در کشورهای مختلف جهان از جمله آفریقا، کشورهای جنوب شرق آسیا مانند اندونزی، تایلند و ایران رایج است. این هنر به صورت فعالیت خانگی در بسیاری از مناطق کشور از جمله مناطق جنوبی و شمالی ایران رایج است که زنان و مردان برای پر کردن اوقات فراغت و تامین مخارج زندگی محصولات حصیری کاربردی زیبایی مانند، سبد، زنبیل، پرده و غیره به شیوه‌های مختلف تولید می‌کنند. ما در این نوشته هنر حصیربافی، ابزارهای مورد نیاز آن و روش‌های بافت آثار هنری حصیری را به طور کامل توضیح می‌دهیم.

حصیر بافی چیست؟

زیر و رو کردن، بافتن و پیچاندن رشته‌های گیاهی در شکل‌های مختلف، به صورت ساده و نقش‌دار به کمک دست و پا را حصیربافی می‌گویند.

از حصیربافی برای ساخت ظروف (سبد، زنبیل و غیره)، کلاه، فرش، پرده و غیره بهره می‌گیرند که هرکدام کاربرد ویژه‌ای دارند. تولید و استفاده از این محصولات در مناطق شمالی و جنوبی کشور به دلیل دسترس بودن مواد اولیه و غیره بهره می‌گیرند که هرکدام کاربرد ویژه‌ای دارند.

تولید و استفاده از این محصولات در مناطق شمالی و جنوب کشور به دلیل در دسترس بودن مواد اولیه و تناسب آن با شرایط اقلیمی مناطق نامبرده، رواج بیشتری دارد.

ارزان بودن مواد اولیه و فراوانی آن از ویژگی‌های مهم تولید این آثار است. امروز بخشی از این محصولات به عنوان اشیای کاربردی و تزئینی در زندگی شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بافته‌های چوبی به صورت تخت و با حجم دیده می‌شوند. ایجاد نقش و تنوع آن وابسته به رشته‌ها و چگونگی از زیر و رو گذراندن آن‌هاست، رنگ این آثار نیز بستگی به رنگ طبیعی مواد اولیه‌ی آن‌ها دارد اگر چه در مواردی برخی از رشته‌ها را رنگ‌آمیزی کرده و به کار می‌برند.

لازم به ذکر است که با توجه به نوع ماده‌ی اولیه‌ی مصرفی و روش بافت یا تولید، برخی از این آثار نام‌های خاصی دارند که عبارتند از:

حصیربافی

بامبو بافی

مرواربافی

کپوبافی

ابزار و وسایل هنر حصیربافی

از مهم‌ترین ابزار و وسایل حصیربافی؛ قیچی، انواع چاقو، درفش، سوزن و ظرف آب (برای خیساندن رشته‌ها) می‌باشد. برگ درختانی مانند نخل، برگ و ساقه‌ی انواع نی، ترکه و شاخه‌های نازک درختانی مانند بید، ساقه‌ی گندم، برنج و امثال آن، نخ و انواع رنگزاها، مواد و مصالح هنر می‌روند. کاربرد برخی از این ابزار مورد استفاده عبارتند از:

قیچی: از قیچی تیز با لبه‌های باریک برای بریدن چوب‌ها استفاده می‌شود.

درفش: برای زمانی‌که می‌خواهید ترکه‌های اضافی را در بافت قرار دهید به کار می‌رود. درفش تیز ترکه‌ها را می‌شکند اما شما می‌توانید از آن برای ایجاد کردن سوراخ در تخته‌‌های سه لایی استفاده کنید.

چاقو: برای بریدن الیاف ضخیم استفاده می‌شود.

خط‌کش متری و نواری

چسب: برای چسباندن و محکم کردن تکه‌های اضافی چوب در جایشان.

گاز یا چراغ الکلی: برای سوزاندن پُرزها

مقوا: زمانی‌که می‌خواهید وسیله‌ای با ته چهارگوش ببافید طراح را روی مقوا بکشید و سپس ترکه‌ها را روی طرح قرار دهید.

درفش با نوک پهن: برای زمانی‌که می‌خواهید بافت را اگر لازم است باز کنید.

روش تولید حصیربافی چگونه است؟

اساس شیوه‌ی حصیربافی، مبتنی بر در هم بافتن رشته‌های تهیه شده از برگ، ساقه و شاخه‌های نازک برخی از گیاهان است. تار و پود تشکیل دهنده‌ی آثار بافتنی همان رشته‌هایی هستند که هنگام بافت انعطاف‌پذیر بوده و به راحتی بافته می‌شوند.

آثار هنری حصیربافی به دو روش بافته می‌شوند که عبارت‌اند از: مشبک و پیچشی. در شیوه‌ی بافتنی مشبک هنگام بافتن رشته‌ها شبکه و روزنه‌هایی به نسبت منظم و هندسی در محصول ایجاد می‌شود (مانند انواع حصیر و بامبو)؛ اما در روش پیچشی یا مارپیچ، ابتدا رشته‌هایی به شکل طناب یا نوار بافته شده و سپس آن‌ها را به صورت مارپیچ کنار یکدیگر پیچیده و به هم متصل می‌کنند تا شی‌ء نهایی حاصل شود.

نکته: در تولید یکی از انواع حصیرها که بیشتر برای پرده استفاده می‌شود، تعدادی نی‌های باریک نازک مرداب را یک اندازه کرده و در کنار یکدیگر به صورت موازی قرار می‌دهند سپس به وسیله‌ی نخ در فواصل زمانی مشخص آن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند. کناره‌های این حصیرها را معمولا با پارچه‌ای نخی به صورت حاشیه‌ای 3 تا 5 سانتی‌متری پوشانده و می‌دوزند.

الف) مراحل تولید حصیربافی به روش بافت مشبک

مواد اولیه شامل برگ نخل، ساقه‌ی نی، ساقه‌های گندم و برنج یا ترکه‌های نازک بید را تهیه می‌کنند.

در صورتی که از ساقه‌های نی استفاده شود، ساقه‌ها را پس از خیساند بریده و به صورت نوارهای باریکی در می‌آورند.

رشته‌ها را مانند تار و پود از زیر و روی یکدیگر به شیوه‌های مختلف می‌گذرانند تا شی‌ء مورد نظر با طرح‌ها و نقش‌های مشبک ایجاد شود.

ب) مراحل تولید حصیربافی به روش بافت پیچشی (مارپیچی)

مواد اولیه شامل برگ نخل، ساقه‌‌ی نی، گندم و برنج و ترکه‌های نازک بید را تهیه می‌کنند.

چند رشته را به صورت نوار بافته یا به دور یکدیگر مانند طناب می‌پیچند.

طناب یا نوار حاصل را متناسب با شکل ظاهری شی‌ء مورد نظر از مرکز دایره به صورت مارپیچ کنار یکدیگر متصل می‌کنند.

در صورتی که برخی از رشته‌ها را رنگ‌آمیزی کنند می‌توان آثار رنگارنگ نیز به وجود آورد. همچنین گاهی با دوختن برخی از آرایه‌ها از جمله نخ‌های رنگی بر این‌گونه آثار، آن‌ها را تزئین می‌کنند.